ÜFE - TÜFE Nedir?

Ekonomi biliminin temel kavramlarından enflasyon, sosyal hayatı ve günlük yaşantıyı etkileyen bir konu olduğundan birçok toplumda en çok konuşulan konulardan biridir. Hesaplaması ve detayları oldukça karmaşık olan enflasyon ifadesinin en basit tanımı fiyat artışlarıdır. Herhangi bir ülkede ya da bölgede yaşanan fiyat artışlarının süreklilik arz ettiği durumlar enflasyonist ortam olarak açıklanır.

Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sık rastlanan yüksek enflasyonist ortam, artan fiyatlarla mücadele halini doğurduğundan 'enflasyon' kavramının daima gündemde kalmasını sağlar. COVID-19 pandemisi, savaşlar, enerji ve gıda krizlerinin tehdit ettiği küresel ekonomide enflasyon, birkaç ülkenin problemi olmaktan çıkarak daha yapısal bir sorun haline gelmektedir.

Geliştirilen iktisadi politikaların odağında yer alan bu kavram, merkez bankalarının temel görevi olan fiyat istikrarını sağlarken çözmesi gereken bir problemdir. Enflasyon hesaplanırken baz alınan fiyatlara göre üretici fiyatları (ÜFE) ve tüketici fiyatları (TÜFE) olmak üzere iki temel enflasyon türü mevcuttur.

Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) Ne Demek?

Üretici Fiyat Endeksi, ülkemizde Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan hesaplamalarda üretici maliyetlerinde yaşanan değişimlerin izlendiği veri setidir. Endeksleme modeliyle yapılan hesaplamalar neticesinde aylık olarak açıklanır.

Kısaltılmış haliyle ÜFE olarak tanımlanan Üretici Fiyat Endeksi, 29 farklı sektöre göre analiz edilirken ÜFE bu değişimlerin ortalaması olarak tanımlanabilir. TÜİK, üretici fiyatları verilerini tarım, hizmet sektörlerine özel olarak Tarım ÜFE, Hizmet ÜFE verisi olarak da açıklar.

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) Ne Demek?

Tüketici Fiyat Endeksi, nihai kullanıcıların tükettikleri mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimleri açıklar. TÜİK tarafından analiz edilen fiyatlar aylık olarak takip edilerek duyurulur.

Tüketici enflasyonunda harcama gruplarına göre alt kalemlerdeki fiyat değişimleri de hesaplanır. Ayrıca farklı amaç ve ihtiyaçlar doğrultusunda fiyat değişimleri farklı şekillerde yorumlanabilir.

Özel kapsamda değerlendirilen enflasyon türlerinden biri, çekirdek enflasyondur. Gıda ve enerji harcamaları kapsam dışında tutularak yapılan enflasyon hesaplamasıdır. Uygulanan politikalara göre çeşitli kalemler istisna edilerek tüketici enflasyon takibi yapılabilir.

ÜFE-TÜFE-Enflasyon Arasındaki İlişki

Üretici fiyatları ile tüketici fiyatları arasındaki ilişki, hesaplama yapılan dönem ya da ülkeye göre farklılık gösterebilir. Ancak iktisadi literatürde üretici fiyatlarındaki artışın cari dönemde ya da ilerleyen dönemlerde tüketici fiyatlarını da yükseltmesi beklenir.

Benzer ilişki devam ettirildiğinde tüketici fiyatlarındaki artış tüketimi azaltabilir, azalan tüketim işsizlik gibi bir diğer yapısal sorunlara yol açabilir. Bu da üretimle ilgili maliyet kalemlerine talebi azaltabileceği gibi üretici fiyatlarındaki düşüşü sağlayabilir.

ÜFE – TÜFE Arasındaki Farklar

ÜFE ile TÜFE arasındaki fark, hesaplama yapılırken kullanılan fiyatlardır. ÜFE’de üreticilerin maliyetlerini oluşturulan ürün ve hizmetlerin fiyatları kullanılırken TÜFE ile son tüketicinin harcamalarındaki mal veya hizmetlerin fiyatları ele alınır. Endeks oluşturulurken toplanan fiyatlar dışında kullanılan istatiksel ve iktisadi yöntemlerin tümü aynıdır.

Halk arasındaki kullanımlarda enflasyon olarak genellikle tüketici fiyatlarındaki değişimler ifade edilir. Ancak iktisadi literatürde ya da akademik çalışmalarda enflasyon ifadesiyle üretici fiyatları mı yoksa tüketici fiyatlarından mı bahsedildiği vurgulanır.

ÜFE -TÜFE Nasıl Hesaplanır?

ÜFE - TÜFE hesaplaması yapılırken ekonomideki fiyatlar periyodik olarak toplanır ve istatiksel olarak analiz edilerek bir endeks oluşturulacak şekilde işlemler yapılır. Hesaplama yapılırken en önemli husus, verilerin sağlıklı ve bilimsel açıdan anlamlı olacak şekilde toplanmasıdır. Enflasyon hesaplanırken toplanan veriler içeriği, veri toplama yöntemi ve uygulanan metodoloji TÜİK tarafından kapsamlı bir şekilde paylaşılır.

ÜFE -TÜFE Hesaplama Örneği

Üretici ve tüketici endekslerinde hesaplama yapılırken birebir aynı yöntemler kullanılır. Basit ifade yöntemiyle söz konusu mal ya da hizmet kalemlerinin hesaplama yapılacak dönemler arasındaki fiyat farkları dikkate alınarak ortalama bir fiyat değişimi elde edilir.

Enflasyon hesaplamasında incelemeye dahil edilecek olan ürün kalemleri örnekleme yöntemleri kullanılarak belirlenir. Ürünlerin enflasyon hesaplaması yapılacak olan dönemlerdeki fiyatları alınarak aradaki değişim oranı ortaya çıkarılır.

Enflasyon sepeti olarak ifade edilen ürünler için ağırlıklandırma yapılabilir. Ağırlıklandırma yoluyla önceliklendirilen ürünlerin enflasyon üzerindeki etkisi belirlenir.

Enflasyon hesaplaması örneği olarak X, Y ve Z ürünlerindeki değişimleri hesaplayalım.
Toplamı 1 olacak şekilde ağırlıklandırma işleminde değerlendirmeler şöyle olsun:

X= 0,6

Y= 0,3

Z= 0,1

Burada ağırlıklandırma değeri yüksek olan ürünün fiyatındaki değişmeler enflasyona daha fazla etki eder. Ürünlerin 1 ay arayla fiyat değişimlerini şöyle varsayalım.

Yukarıdaki tabloda ağırlıklandırılmış değerlerin yer aldığı Ocak ve Şubat aylarının toplam fiyatları arasındaki değişim enflasyon değerini verir. Buna göre 18 olan Ocak endeks değeri ile Şubat endeks değeri arasındaki değişim yüzdesi şöyle hesaplanır.
= [(27-18)/18]x100
= 50
Yani, verilen örneğimizde Ocak ve Şubat aylarında enflasyon değeri %50’dir
Ağırlıklandırma işlem yapılmasaydı hesaplanacak enflasyon ise şu şekildedir:
= [(85-50)/50]x100
= 70
Ağırlıklandırma işlemi yapılmasaydı 3 ürün için ortalama fiyat artışı enflasyon %70 olurdu.

ÜFE -TÜFE Nasıl Yorumlanır?

Üretici ve tüketici fiyat endekslerindeki artışlar enflasyon göstergesiyken düşüşler deflasyon olarak yorumlanır. Bir ülkede iki dönem arasında ÜFE’deki artışlar üretici fiyatlarındaki artışları, TÜFE’deki artışlar ise tüketici fiyatlarındaki artış olarak değerlendirilir. Aynı şekilde ÜFE ve TÜFE değerlerindeki negatif değerler o oranda ortalama fiyatlardaki düşüş anlamına gelir.
ÜFE’deki artış, o ülkedeki üretim maliyetlerinde artış olarak değerlendirilirken TÜFE ise tüketicilerin kullandığı mal veya hizmetlerin fiyat artışını ifade eder.

Yİ- ÜFE Nedir?

Yİ-ÜFE gösterim şekli, yurt içi üretici fiyat endeksi ifadesinin kısaltılmışıdır. Yİ-ÜFE, yurt içinde satılan mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdilerin (ara mallar, ham madde vb.) fiyatlarındaki değişimlerin hesaplanmasında kullanılır.

Benzer şekilde YD-ÜFE ise yurt dışına satılan (ihracat) mal veya hizmetlerin üretimindeki girdilerin maliyetlerindeki değişimleri gösterir.

Yİ-ÜFE Nasıl Hesaplanır?

Yİ-ÜFE hesaplaması işleminde o ülkede üreticilerin kullandıkları ham madde veya ara mal gibi girdilerin maliyetlerinin fiyatlarındaki değişimler baz alınır. ÜFE hesabı yapılacak olan iki dönemdeki fiyatlar alınır ve varsa ağırlıklandırma işlemi uygulanarak endeks değerleri belirlenir. İki dönemdeki endeks değeri değişimi ÜFE değerini verir.

Yıllara Göre ÜFE-TÜFE Oranları

TÜFE ve ÜFE Hesaplama Kalemleri Nelerdir?

TÜFE ve ÜFE hesaplamasında kullanılan kalemler ve fiyatları gözlemlenen ürünler, TÜİK tarafından belirlenen enflasyon sepetine göre belirlenir.

Buna göre, ÜFE için kullanılan kalemler başlıca ara malı, dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları, enerji ve sermaye malları şeklinde sıralanabilir.

TÜFE için kullanılan kalemler ise gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar, mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri, sağlık, ulaştırma, haberleşme, eğlence ve kültür, eğitim, lokanta ve oteller, çeşitli mal ve hizmetler şeklinde sıralanabilir.

TÜFE ve ÜFE hesaplamasında kullanılan kalemler ile bu kalemlerde yer alan mal ve hizmetleri TÜİK’in resmi veri portalı Biruni üzerinden güncel olarak görebilirsiniz.

Hangi Durumlarda TÜFE ve ÜFE Oranları Değişir?

TÜFE ve ÜFE oranlarındaki değerler, ülkedeki enflasyonist veya deflasyonist ortama göre azalır veya artar. Fiyatların artış eğiliminde olduğu dönemlerde TÜFE ve ÜFE değerleri artarken fiyatların düşme eğiliminde olduğu dönemlerde geriler.